Doğayı korumanın neden önemli olduğu hususunda halen çok düşük bir farkındalığın olmasına rağmen, yaşadıkları bölgede çevreye hasar verildiğinde vatandaşın seferber olduğu vakalar şimdiden artıyor. Balkan ülkelerinde, son yıllarda etnik köken, din, cinsiyet veya siyasi görüşten bağımsız olarak sırf çevresel nedenlerle vatandaşın seferber olduğunu gösteren iyi örnekler sıklıkla duyulmakta .
Kosova’nın Biti ve Bosna’nın Krushçica köyünde, nehirler üzerinde kurulmak istenen mini hidroelektrik santrallerinin inşasına karşı vatandaşların seferber olduğu gibi, benzer bir vaka Sırbistan’ın Rakita köyünde de meydana geldi.
Son yıllarda Sırbistan’da, çevreyi tehdit eden ve ekseriyeti çevre koruma alanlarında olan 800’den fazla mini hidroelektrik santralin yapılması planlanıyor. 2019 yılında Sırbistan’da bu tür hidroelektrik santrallerin inşaatını protesto etmek için Belgrad’daki Öğrenci Meydanı’nda yaklaşık dört bin kişi toplandı. “Stara planina nehirlerini koruyalım” (Let’s defend the rivers of Stara planina -ORSP) inisiyatifi ile düzenlenen protesto, şu derneklerin de katılımıyla gerçekleşti: “Savski nasip”, “Su Hakkı” (Right to Water), Belgrad’ı boğmayalım” (Let’s Not Drown Belgrade NDMBG),”Öğrenciler nehirleri vermeyecekler’’ (Students won’t give away rivers). Organizatörlere göre, mitingin amacı, mini hidroelektrik santrallerinin neden olduğu sorunlara halkın dikkatini çekmekti.
2017 yılında çevreciler, Sırbistan’ın güneydoğusundaki Rakita köyündeki çevre topluluğuna katılarak, yatırımcı Goran Belić tarafından yapılmak istenen mini hidroelektrik santralinin inşasına karşı çıktılar. 2017 yılında Çevre Koruma Bakanlığı, yatırımcıya Rakita köyü nehri üzerinde mini hidroelektrik santralleri inşa etmesi için çevre izni vermişti. Ancak, Ocak 2019’da Bakanlık, yatırımcının Rakita köyünde herhangi bir çalışma yapmasını durdurdu ve o çevreyi eski haline döndürmesini emretti. Bu, çalışmalar nedeniyle 300-350 metrelik boruların nehir yatağından kaldırılması anlamına geliyor. Çünkü bu çalışmalar Sırbistan Doğa Koruma Enstitüsü tarafından Eylül 2018’de yayınlanan koşullara aykırı olarak gerçekleştirilmişti. Müfettişler ayrıca nehrin sağ kıyısındaki su kaynağı seviyesinde bir heyelanın tetiklendiğini ve sol kıyıdaki bitki örtüsünün tahrip olduğunu tespit etmişti.
Öte yandan yatırımcı, yetkililerin çalışmaları durdurma ve alanı eski haline döndürme emrine uymamakla kalmamış, çalışmaları tamamlanıncaya kadar sürdürmüştür. Böylece, Ağustos 2020’de “Stara Planina nehirlerini savunalım” (“Let’s defend the rivers of the Stara Planina”) çevresel girişimi tarafından yönetilen yüzlerce aktivist ve duyarlı vatandaş, tüm ilgili vatandaşlara Rakita’ya gidip boruların nehirden manuel olarak çekilmesi için yardım etmeye açık bir çağrıda bulunarak Rakita köyünde toplandı. Bu çağrıya sadece aktivistler ve çevreciler değil, muhalefetteki bazı siyasi isimler de yanıt verdi. Şu anda, Facebook sayfasındaki “Stara Planina nehirlerini savunalım” gayri resmi grubunun yaklaşık 45.000 üyesi ve destekçisi var.
Sırbistan-Bulgaristan sınırına yakın Rakita köyü, Balkanlar’daki yerel toplulukların mülkleri üzerinde kurulmak istenen bu tür zararlı projelere karşı çıktıklarında – tehdit edilip düzinelerce kabahatle suçlandıkları için – orada neler yaşandığına dair bir ayna tuttu.
Bu yazı, Kosova Açık Toplum Vakfı’nın mali desteğiyle hazırlanmıştır. Bu yayında ifade edilen görüşler Prizren Medya Derneği’ne aittir ve hiçbir şekilde Kosova Açık Toplum Vakfı’nın görüşü olarak kabul edilemez.
