Son yıllarda kentleşmenin artması ve 2050 yılında dünya genelinde nüfusun %70’inin kentlerde yaşayacağının öngörülüyor olması, günümüzde yaşanan konut sorununun gelecekte artarak devam edeceğine işaret etmektedir. Bu anlamda, konut krizinin temelinde, malzemelerin, işçiliğin ve mülk fiyatlarının artması vardır. Bu nedenler, konutları erişilebilir olmaktan uzaklaştırmaktadırlar.
✎ Hadis Abdula
Barınma ihtiyacı, insanlık tarihi boyunca süregelen bir gereklilik olmuştur. İlk başta mağaralar, sonrasında basit ahşap ve çamur yapılar konut ihtiyacını karşılarken, medeniyetlerin gelişmesiyle, konutların yapısı, malzeme içeriği de gelişmeye başlamıştır. Ancak, dünya tarihine baktığımızda, yaşanan çeşitli sosyo-kültürel ve ekonomik kırılmalar da konutların yapılış şeklini değiştirmiştir. Diğer yandan, özellikle dünya savaşları, küresel anlamda konut krizlerine yol açmış, günümüzde de popülerliğini sürdüren, prefabrikasyonun gelişmesinde önemli bir rol oynamıştır. 20. yüzyılın başlarında konut krizinin büyümesini tetikleyen bir diğer unsur da kent merkezlerinde fabrikaların açılması, köylerden kentlere göçün artmasıdır. Bu anlamda, özellikle son yüzyılda dünya genelinde bir konut krizinden söz etmek mümkündür. Özellikle son yıllarda kentleşmenin artması ve 2050 yılında dünya genelinde nüfusun %70’inin kentlerde yaşayacağının öngörülüyor olması, günümüzde yaşanan konut sorununun gelecekte artarak devam edeceğine işaret etmektedir. Bu anlamda, konut krizinin temelinde, malzemelerin, işçiliğin ve mülk fiyatlarının artması vardır. Bu nedenler, konutları erişilebilir olmaktan uzaklaştırmaktadırlar.
Kentlere yaşanan göçlerin durmayacağı ve saydığımız kalemlerin ucuzlamayacağı düşünüldüğünde, bu krizi aşmak için yeni yöntemlere ihtiyaç olduğu aşikardır. Bu içerik, konut krizini önleme ve konutları erişilebilir kılma noktasında dünya genelinde farklı tarihlerde yapılmış olan bazı alternatif çalışmaları derlemeye çalışacaktır.
Walter Segal – Kendin Yap Evi – DIY House
Walter Segal’in 1979’da geliştirdiği DİY House çalışması, görece eski olmasına rağmen, kendin yap (DİY) akımının günümüzde de popülerleşmesi ile yeniden gözden geçirilmeyi hak etmektedir. Herhangi bir gelişmiş teknolojiye ihtiyaç duymayan ve tasarım sürecinin şeffaflığıyla konut sorununun önüne geçmeye çalışan bu çalışma, modüler ahşap çerçeve sistem kullanarak, kullanıcıların isteklerine göre dönüşebilen, şablon konutlar önermektedir. Segal’in projesi devrimci bir yana sahiptir; basit ve maliyeti düşük konut sistemi hem konutları erişilebilir kılmış hem de kullanıcıların üretim sürecine dahil edilmesi ile katılımcı bir yaklaşım sergilemiştir. Bu bağlamda, Segal’in ana amacı, tasarımı ve yapım sürecini basitleştirerek, tecrübesiz kullanıcının bile kendi kendisine yapabileceği ve düşük maliyetli bir konut tasarımı ve yapım süreci ortaya çıkarmaktır.
Alejandro Aravena – Yarı Ev (Half a House)
2016 Pritzker ödüllü, sosyal konut projeleriyle öne çıkan Şili’li mimar Aravena’nın Yarı Ev projesi, basit bir düşünce ile, konut krizinin önüne geçmeye çalışan bir alternatif sunmaktadır. Aravena, sosyal konut projelerinde devletin sağladığı imkanların, konut açığını kapatma noktasındaki yetersizliğini, tasarım sürecini şekillendiren bir girdi olarak kullanmıştır. Herkese yetecek kadar ev yapma olanağı olmadığı için, herkese yarı ev yapma düşüncesini ileri sürmüştür. Bu öneri ile birlikte, verilen bütçe ile tahmin edilenden iki katı fazla ev inşa edilmiş, evlerin bir yarısı çerçevelenerek boş bırakılmıştır. Bu boşluk, ev sahibinin zamanla doldurabileceği bir boşluktur. Böylelikle, çok sayıda insan konut sahibi olmuş, evlerinin bir kısmını kendi istedikleri gibi tasarlayabilmişlerdir. Diğer yandan, Aravema ve ofisi Elemental, bu tasarımların bütün çizimlerini, üretim şemalarını da açık ve ücretsiz bir şekilde internette paylaşarak, tasarım sürecini demokratikleştirmişledir. Aravena ve Elemental ofisi, yaklaşımlarını şöyle açıklamaktadır: “konut kıtlığının büyüklüğü göz önünde bulundurulduğunda, devlet ve piyasanın kapasitesine insanların kendi kaynakları ve yapı kapasitelerini eklemeden bu sorunu çözemeyiz. Bu nedenle, bütün mevcut güçleri birleştirmek için bir açık sistem oluşturmayı düşündük. Böylelikle, insanlar sorunun değil çözümün bir parçası olacaklardır”.
Alastair Parvin – Wiki Evi (WikiHouse)
Alaştair Parvin, WıkiHouse tasarımıyla düşük maliyetli ve herkesin erişebileceği bir konut prototipi yaratmaya çalışmıştır. WıkiHouse, bu anlamda teknolojiyi nimetlerini sonuna kadar kullanan bir öneri olarak dikkat çekmektedir. WikiHouse, herkesin yazıcı ve yerinde birleştirme ile düşük bütçeli, yüksek performanslı ve kendi ihtiyaçlarına göre şekillenmiş konutlar tasarlama ve üretebilmelerini sağlamak için geliştirilmiş bir projedir. Üretim sürecini oldukça basit tutmaya çalışan proje, yalnızca CNC makinesi ve kontrplak’a ihtiyaç duyar; hazır çizimler ile parçalar kesilir ve birbirine geçen elemanlar sayesinde inşa süreci gerçekleşmektedir. Parvin’e göre WikiHouse, tekil bir yapı tipine sahip olmaktan çok, erişilebilir, dönüştürülebilir sistemi sayesinde aslında fiziksel düzlemde bir kodlama dili oluşturmaktadır1. Bu yönüyle WikiHouse projesi, tasarımcı hiyerarşisini ortadan kaldırarak süreci kullanıcının kontrolüne devreder, tasarlanan çekirdek sistem ile herkesin istediği gibi proje üretebilmesi için bir altyapı sunar ve modüler sistemle birlikte teknoloji kullanımı neticesinde dağıtım ve erişim sorunlarının üstesinden gelirken aynı zamanda toplumun tasarımları dönüştürmesine ve güncellemesine olanak vermektedir2.
Space10 (IKEA) – A Playful Research Project (Eğlenceli Araştırma Projesi)
Space10’un amacı, günümüz dünyasını ekonomik, sosyolojik ve kullanılan kaynaklar bağlamında sürekli gözlemleyerek geleceğe dair önlemler alma doğrultusunda çalışmalar yapmaktır. Bu çalışmalarla elde edilen veriler, daha iyi bir yaşam için ne gibi tasarımlara ihtiyaç vardır sorusuna cevap bulmak için kullanılır. Sürekli artan nüfus, kentlerdeki nüfus yoğunluğunun fazlalaşması ve çesitli kaynakların tüketilmesi, gelecek adına kaygı verici bir tablo ortaya koymaktadır. Bu nedenle, Space10 bir online platform çevresinde, dünyanın her yerinden fikir sahibi insanların bir araya gelmesini sağlayarak, işbirliği içerisinde yenilikçi tasarımlar ortaya çıkartmaya çalışmaktadır. Bu bağlamda, üretilen projeler herkese açık bir şekilde paylaşılmakta, yorumlar ve öneriler eşliğinde modifiye edilmekte ve dönüşmektedir. Başka bir ifadeyle, Space10 küresel konut krizini aşmak ve herkes için iyi tasarlanmış-maliyeti düşük konutlar tasarlama noktasında açık kaynak mimarlık düşüncesini kullanmaya çalışmaktadır.
Sürdürülen güncel çalışmalardan birisi ise ‘A Playful Research Project’ başlığı altında Building blocks -one machine+one material=one space- projesidir ve Danimarka’lı öğrenciler Johanne Holm-Jensen ve Mia Behrens tarafından sürdürülmüştür. Bu proje de diğer öncü projeler gibi yalnızca kontrplak ve CNC kullanarak düşük maliyetli bir konut üretme amacı gütmektedir. Böylelikle herhangi bir kişi açık bir şekilde paylaşılan dosyalar indirip, kendi bölgesine göre düzenleyip malzemeyi kestirdikten sonra konutunu inşaa edebilmektedir. Ancak yayınlanan proje bir sonuç proje olmaktan çok uzaktır; bir prototip çalışma olarak dışardan gelecek yorumları, önerileri kullanarak ya da daha doğru bir ifadeyle dünyanın kolektif yaratıcılık ve uzmanlığını kullanarak proje gelişebilir, maliyeti düşebilir, daha enerji verimli olabilir, modülerleşebilir ve sonuç olarak geleceğin konutlarını demokratikleştirebilir.
1Ratti C. & Claudel M. (2014). Open Source Architecture. Thames Hudson
2Sanchez, J. (2014). POST-CAPITALIST DESIGN: Design in the Age of Access , University of Southern California, Paradigms Of Computing, ACADIA 2014
