Avrupa Komisyonu’na göre deniz çöpünün yüzde 85’inden fazlasını plastik atıklar oluşturuyor. Plastik atıklar denizdeki canlılar tarafından yutulmakta ve böylece insan besin zincirinde yer almaktadır. Poşetlerin yanı sıra içeceklerden hijyen ürünlerine kadar birçok ürünün ambalajı olarak kullanılan plastik şişeler de büyük bir kirletici. AB, plastik kirliliğini azaltmak, yeni katı kurallar getirmek ve tek kullanımlık plastik ürünlerin tüketimini yasaklamak için önlemler alıyor. AB Böylece 2025 yılında plastik şişe üretiminin yüzde 25’inin geri dönüştürülmesini zorunlu kılacak, 2029 yılına kadar ise yüzde 90’ının geri dönüşüm için toplanması gerekecek. 

Plastik poşet kullanımının çevre üzerindeki etkisi ve plastik poşet kullanımını önlemeye yönelik devlet politikaları hakkında Kosova’da plastik poşet kullanımı önlemeye odaklı bölgesel politikalar konusunda plastik poşet kullanımı ve çevreye verdiği zarar üzerine parlamento araştırması yapan, Majlinda Aliu ile görüştük.

Ülkemizde ne kadar plastik poşet kullanılıyor?

Bir süre verimli keşif olarak kabul edilen plastik torbalar zamanla çevre, insan ve diğer canlılariçin bir tehdit haline geldi. Nispeten düşük maliyet ve yüksek işlevsellik nedeniyle, bu malzeme günlükkullanımda daha fazla tercih edilmektedir. Küresel olarak plastik üretimi son on yılda muazzam bir artış gösterdi ve 2017’de 348 milyon tonla bir zirveye ulaştı. Gelişmiş ülkelerin aksine, Kosova plastik atık üretim miktarı konusunda kesin verilere sahip değil. Kosova İstatistik Ajansı, kendi alanında çevre ve atık işleme alanına da sahip olmasına rağmen, plastik atık miktarı hakkında doğru veri sağlamamaktadır. Ne Çevre ve Alan Planlama Bakanlığı ne de Atık Yönetim Ajansı Kosova’da bulunan plastik atık miktarı hakkında doğru verilere sahip değil. Mayıs 2019’da KDI kurumu için yaptığım bir meclis araştırmasında elde ettiğim bulgular, Kosova’da plastik kullanımında artan bir trend olduğunu gösteriyor. Kosova Gümrüklerinden alınan karşılaştırmalı veriler 2017 ve 2018 yılları arasında Kosova’da plastik poşet ve şişe ithalatında bir artış olduğunu gösteriyor. Bu iki yıl içerisinde toplam 13 bin tonun üzerinde plastik poşet ve şişe ithalatı yapılmış. Kesin bir veri veya ampirik analiz olmamasına rağmen, çevre koruma ile uğraşan kuruluşlara göre, sadece Kosova nehirlerinde 20 bin tonun üzerinde plastik bulunduğu düşünülüyor. 

Foto: Julia M Cameron

Plastik poşet kullanımını durdurmak için yapılmış bir politika var mı?

Kosova Hükümeti, sırasıyla Çevre ve Alan Planlama Bakanlığı, plastik poşetler için teknik ve diğer gerekliliklerin belirlenmesine ilişkin 11/2013 sayılı idari talimatı değiştirmeye başlamıştı, bu bakanlık yetkililerine göre plastik poşet kullanımını en aza indirmeyi amaçlamış ve bunun için bir çalışma grubu bile oluşturmuştu. Öte yandan, 2019 yılında, yasağa yönelik politikaların tasarımı ve uygulama araçları konusunda meclis araştırması yapılması talebinde bulunan PSD meclis grubundan o zamanki Kosova Parlamentosu üyesi Driton Çaushi plastik torba ve şişe kullanımı için yasal bir girişimde bulunuldu. Ancak hükümetlerin ve yasama organlarının sık sık değişmesi nedeniyle, bu konuda yeterli yasal düzenlemenin gölgede kaldığı görülüyor. Aksi takdirde, Kosova Cumhuriyeti Anayasası herkesin çevrenin ve biyolojik çeşitliliğin korunmasından sorumlu olduğunu ve diğer şeylerin yanı sıra çevre üzerindeki etkinin karar verme sürecinde kamu kurumları tarafından dikkate alındığını belirtir. Çevre korumanın yasal dayanağı ve atık yasası bu anayasal çerçeve üzerinde oluşturulmuştur. Ayrıca 2013 yılında Kosova Cumhuriyeti’nin 2013-2022 atık yönetimi Stratejisi hazırlanmıştır, ancak sahadaki duruma bakarsak, bu stratejiyle bile, plastik poşet ve şişeleri de içeren tek kullanımlık plastik sorunu, doğru bir şekilde ele alınmadığını göstermektedir.

Halk, plastik poşet kullanımının çevreye verdiği zararın ne kadar farkında?

Resmi olmayan verilere göre, süpermarketler, tüketicilere ücretsiz olarak dağıttıkları plastik torbalara, ithalat miktarı ve yerli üretimden yılda yaklaşık 5 milyon euro harcıyor. Bu durum plastik poşet kullanımının kontrolsüz bir şekilde devam ettiğini ve plastik poşet kullanımını yasaklayıcı veya telafi edici tedbirler alarak diğer ülkelerin uygulamalarına uyulması durumunda farkındalığın sağlanabileceğini gösteren bir gerçektir. 

Plastik poşet kullanımı nasıl önlenebilir?

Yaşamakta olduğum ve eğitim aldığım Avusturya’da Federal Hükümet, ülkedeki sistemi tamamen değiştirerek bu çevre kirleticisine savaş ilan etti. Plastik poşet kullanımını tamamen durdurdu. Fransa’da, 1 Ocak 2016’dan beri plastik poşet kullanımını yasakladı. İtalya’da ise Ocak 2011’den itibaren, dönüşülebilir olmayan tüm plastik poşetlerin kullanımı yasaklandı. 5 Ekim 2015’ten itibaren İngiltere, tek kullanımlık plastik torbalar için 5 peni ödeme politikasını uygulamaya başlamıştı.. Karar, çevre kirleticilerin başında gelen plastik kullanımlarını azaltmak ve insanları yeniden kullanmaya teşvik için alındı. Ayrıca Kosova dışındaki tüm bölge ülkeleri plastik poşetler için tarifelerini belirledi. Plastik poşetlerin alternatifleri ise; bez torbalar, kağıt poşetler, alışveriş sepetleri ve pazar arabaları.

Röportaj: Adelina Hasani

© PRIZMA MEDIUM

Bu röportaj Kosova Açık Toplum Vakfı’nın mali desteğiyle hazırlanmıştır. Bu yayında ifade edilen görüşler Prizren Medya Derneği’ne aittir ve hiçbir şekilde Kosova Açık Toplum Vakfı’nın görüşü olarak kabul edilmez.