Prizren’de Ramazan, Ramazanda Prizren
Jumurtali pitajka em da bikaq shi
Editörün Notu:
Bu yazının aslı Arnavutça yazılmıştır. Yazıldığı dönemde Prizren’de yaşayan ve kullanılan farklı dil kalıplarını içeren ve bir nevi kreol – pidgin özelliği barındıran dile uyarlanmıştır. Prizren’de o dönemde Türkçe ile birlikte yaygın olarak kullanılan diğer dillere ait harf, sözcük ve dil kalıplarını içermektedir. Bu yerele özgü dil kullanımına halk tarafından “Prizrençe” veya “Prizren Türçesi” denilmektedir.
Prizren, Januar 98′
Hixhri takvimën dokozonxhi ajënda, demek qi ramazan vakti, her sene Prizren jashar gjendi ritmënlen.
Aksham seqizden biraz evel, Prizrenën bugjunqi otoz-kusur xhamisëndan bashlar qikma xhemaat. Çogidër erqek. Her sene da çok var gjenqler.
Henëz jabi teravidan sora, kasaba bashlar xhanllanma: familijallar (eger helbete çagërëllmamish isellar iftarlëga) gjiderllar mysafirllëga, a gjenqler da çok akarllar Shadërvana, obi taraftan jashlillar jyryrlar javash javash Bistricanin kejënde.
Prizrende da var kaveler, kave-çajgjinicallar em “kafiqllar”.
Ne ollor onllara Ramazanda? Kavelerën nedër gazdasi mysliman, qekerllar o shisheleri ne var “atesh suji” vitrinadan em onon jerëne atarllar (Prizrende proizvodiollmish) gazoz jase ajran. Tatlillar da var. Ajnësi vazhi eder çajgjinicallar iqën da, nerede ojnanëllër “shesh-besh” jase ne derëz biz “tablla”.
Ja kafiqllar? Po, zavisi hangësi nasëll ujmishtër. Onllar ne komazllar myshteriji onbirden sora bashllasën “ora letrareji” (tabiqi syzdyr 52 qagët iqën), ymyt edemezlar qi kazanërlar jabishi, madamqi iqki neredejse hiq iqëllmez Ramazan vakti Prizrende.
Ema, bash tosoj midër?
Merakëm em intuicijam japti beni gjidejm bi “kafiqa” nedër gazdasi sërpli, em nerde arnautllar otoror ramazandan mada da (dildër megjbur ajni masada sërplillarlen!), em gjyryrym bikaq tanëdëk. Ollmaz qijfleri qi bullushtuk onda, ema qagërdillar masallarëna, nerede ollidi bi takmiqenje HEINEKEN em Peçko pivosi arasënda, a arkadan dujullidi Bee Gee’sën bivakëtqi hiti “Staying Alive”-ën rep verzijasi. Mabet olli grafik dizajn em aplikativ art iqëne…
Devam edeym jyryma dereqenarilen Shadërvandan Marasha. Sat ondan sora kafiqllarda var bajagi gjenq këzllar, ema birazdan bashlanërllar evlere, brakma qarshiji erqeklere. Ytegjegje, aqën qikti son kari bi kafiqtan ne onbirden sora transformisa ollor kockarnicaja (ojnanëllër “remi” jase “zhol”), dajanamadi em cërladi “This is a man’s world” (“Erqeklerën imish bu dynja”), James Brown-ën bi vakëtqi hitënden.
Ema jok herjerde em bitevi vakët: zapadta Shadërvan ile istokta Marashën arasënda, jugda Kalanën alltënde, a severdeqi Bistricanën janënda, gjyrim bi dert gjenq qift. Januarën ortasënda behardan gjelma bi jellen deredeqi sunun tashlarlen japtëgi ojondan qikan muzika, japajdi qi gjenqler sylesënllar az sadajlen, em ypyshsynllar biribirënlen…
Smeta etmejm onllara, em bakajm jolloma. Gjeqerqez qypriji em evënën janënlen, gjeli akllëma syzleri rametli Gani Tadanën, ne qogi qishi tutardi nigje Prizrenën Nasradin Hoxhasi: “isla jemekten sora, ja kërk adëm at, ja arka-ysti jat…”
Tega Liganën monumentall kompleksi. O karanllëkta, kërëk shefklerlen em binallardaqi qatlakllar gjysteri korkillëk. Shashërmazdëm qiksajdi jabi rametli Hitchock ynyme. Ema bak razllikaja: karshëmda gjysteri Marashtaqi xhaminën minaresi, vertikallno shefklerlen parlaj “MUBAREK RAMAZAN” jazësi (ema niqën bilmejm, sallt ramazanën R-si kërëmzi sijalicajlen, a obirleri heppësi sarijlen). A minarenën teppesënde var tyrli tyrli bojali sijalicalar, jabiqe ne janar em siner, korse jabi jëllkanën shefkleri… Kasabadaqi obi xhamillarda ema var da sade bi gjyrynysh…
Karar verim japma bikaq bllic zijaret neka da qok “aksham biblotekallarëna” qi anllama atmosferaji, ema gjysteri qi bu xhexhe ollmajaxhak: ilk çajgjinicada, gjyryrym bikaq tanëdëk, ne bakajllar bi derdëngji ojona. Otorim em bashlajm dagëtma çagëtllari. Ojnajz “zhol” jase “ondertlëk” ne olldi da popullaran. Son iqësi yder tatlillari em sokllari ne içëllër ojon vakti. Ajni shi olli obi masallarda da…
Sirek var jabi kave jase çajgjinica Prizrende ne dildër satelite bagli, em çevërëk jabi Tyrkijaja. Nerde otorim ben bu gjegje bakëlli Kanall D, em haberlerde dyveri qi bi srednja shkollada Mallatjada, ygrengjiler deshmishllar biqaklen yq abapllani veç niçën tutmamishllar oroq… Bashlaj biqetten komentler (bile bikaq dane hajgarejlen) bu slluqaj iqën, em sora devam edej mabet tyrk privat kanallarënën editorial politikallari iqëne…
Kaveje gjiri bi tygjar, em kapidan bagëri masada abapllana “Eh, byk komorgji idënëz: ojnajsënëz pudingëna em koka-kollasëna… ollamadënëz karillar kadar…”. Gjylejdëk. Llaf idi Prizrende bikaq ajllëk hit mabedi iqën: Prizren’de bikaq kari ojnajllar komor byk parelerlen: sylenëlli qi bitene qak kajbetmishidi stanëni qagëtçez ojnarqez!
Vela anllashëllmaj neka qabuk gjeqej vakët! Te, veç ollmish sat 1.30 jarëndasigjynyn em birësi dej hajde gjidam allma topli Jini malede, ne dër kasabanën obi tarafënda. Bu furundur en meshur: tenxhereler jumurta, xhiza, jag em qeshit kokili zaqinallarlen, beklejllar gjirma isi odonli furuna. Jumurtali pitajkaji, ramazanën Prizren’deqi en tradicionall jemegi em shyretëni, prizrenliler përkthim edejllar jabanxhillara nigje “Prizren Pizza”.
On qishi beklej pitajkallani iqeride, aqëk furunun verdëgi iside: o qymyr dagëlli bi tarafa esqi furunun iqqënde. Biz ijëz disharda, bi onbesh qishi ajrëllmisëk kyqykli grupallara, beklejz isi syfyri. Birësi komentiraedej haberleri ne gjyrmish da evel “Gllas Amerike”-de. Gjukanoviçën, Bullatoviçën em Gllebardën adllari angëlli. Mabet dynej Kosovaja. “Biz ebedi tutamasëk yqymeti, kazansak bile…”, dej birësi. Bu këzdërër obërësëni. Bashlar isënma mabet, nerde ise unutullur pitajkallar…
Gjenqler japajllar korzo Jini Malede, daneqi sat gjeqmish iqiji. Dert-besh çogjok bunda da dollanillar. Bitenesi vurur kuntrasëna bi adamën, yle qi, adam shashërër, sanar qi dyshmish demirden paresi xhepënden, a çogjokllar gjylerjllar ilk qysheden. Nasëll ne gjysteri bunda qimse ujumaj sabatan evel!
Bashka bi grupa sylej bi financijski polic iqën, ne koparmish Prizrenli esnafllardan isla bi pare, em kaqmish Sërbijaja bi jere. Oradan mabet qabuk dyner furunxhija em hesapllara neka kazanabiler ramazanda…
Degështëriz lokali. Familija restorani qevrëllmish da bi “bibliotekaja”. Duman havasi, tatlillar, ajranllar. Televizijada verillar erotski kanalli BABYLON BLUE, ema az jabi qimse bakaj. Dil qi Ramazana byk sajgidan, po da qok niqën kajbollmishllar o 14 çagëta ne tutajllar ellerënde.
Drushtvodan birësi angaj bi ollaj nerede bi medicinski tekniqar beklememish isla kasabanën hastanasënda birësëni. “Po, po, arnavut…” Obërësi dej qi bu dur standard bi situacija ne Ramazanën psihopatollogijasënda bilënër nigje “cigare sëtmasi”. Obirësi anllatëri fena eksperiencallarëni ne jashamish karësënlen bi tekstil dyqanënda. A o ilki qevrëli em preporuqiedej izlloga atsënllar bi jazi “DIKAT!!! Satëgji dër oroqli”…
Sora devam eder o ajni mabet ne dyner her gjegje, hazër her jerde: “Nerde beklejsënëz bajrami?” Bu sene bizde dejz “Bajram gjeldi Ramazanda”, madam qi dyshti jini sene ramazan vakti, em ollmadi topllanma nigje obi senelerde. Yle qi bu byk boshlogi beklejz kapama bajram vakti…
A jarën? Jarën privatnikllar gjene qikar dyqana da gjeq se byle, ojnarllar “shesh-besh” aqën joktor myshteri, jase gjiderllar dip-kojshija mabete, qi gjeqsën vakët em ollson iftar. A sora? Sora hershi bashtan…ta bajramajden…
✎Agron Shporta
Terxhymanën noti:
Bu jazi ilk jazëllmishtër Arnautçe dilënde 1998 senesënde, em jajënllanmishtër jazarën ylymi sonrasi, 2014 senesënde Kosovo 2.0’da. 2015 itibari ile Oral History Kosova websajtënda da arnauçe ve ingilizce jajënllanmishtër. Prizrenqeje bu sene, Ares Shporta tarafëndan hususi Prizma Medium iqën terxhyme edëllmishtër.
Prizrenqe, jase Prizren tyrqesi ollarak bilënen bu dilën bi jazi standardi ollmamasëndan ytyri, bu përkthimi Agron Shportanën da birkaç Prizrenqe sharki ve shiirënën arnauçe alfabetlen jazëllmasëna da xhevap veren bu harf sistemi ile japëllmasëni ujgun gjyrdym.
