Mütevazi Bir Yıldız: Fiço

Yazı: Bengi Muzbeg

Zastava 600, nam-ı diğer Fiço 66 sene önce bugün, yani 18 Ekim 1955’te Kragujevac’taki fabrikada üretildi. İkinci Dünya Savaşı’ndan zaferle ayrılan Yugoslavya, başlarda SSCB ile yakın ilişkiler kurmuş, 1948 Tito-Stalin çatışmasından sonra yeni arayışlara girmişti. Kragujevac’ta bulunan Crvena Zastava silah fabrikası 2. DS’nda büyük hasar görmüştü. Tito-Stalin çatışmasından sonra stratejik, güvenlik nedenleri ile fabrikanın Kragujevac’tan Bosna’ya taşınmasına karar verildi. 1951 yılının sonuna kadar fabrikanın büyük bölümü Sarajevo ve Travnik’e taşınmıştı. Boş kalan alanların nasıl değerlendirileceği konusunda tartışmalar başladı ve 23 Ağustos 1953 yılında, özyönetim sosyalizmine uygun olarak fabrika işçileri arasında referandum düzenlendi. Referandumda işçilerin %96’sının oyuyla fabrikanın otomobil endüstrisini geliştirmesi ve mevcut karın bunun için harcanması kararı alındı.

İlk başlarda askeri ihtiyaçlar için VTZ şirketinin Jeep Willys Overland model arabasının montajı için anlaşma imzalandı. Fabrikada 162 adet Jeep Willys Overland marka aracın montajı yapıldı. Sıra halkın kullanabileceği bir araba üretmeye gelmişti.

Mühendis Branko Nikoliç bu işle görevlendirilmiş ve İtalyan Fiat markasıyla iş birliği görüşmeleri başlamıştı. 4 ay süren sıkı müzakereler sonucu 1954’te anlaşmaya varıldı. Birkaç model askeri araç üretildikten sonra kişisel kullanım için Zastava 600’ün üretilmesine karar verildi. 1955 yılında araç henüz üretim sürecindeyken yayınlanan bir çizgi romanın ana karakteri hademe Fiça idi. Devamlı ulusu için çalışan Fiça’dan esinlenilerek, ülkenin ilk arabasına Fiça ismi halk tarafından takıldı ve benimsendi.

Fiat’ın başmühendisi Dante Giacos 1936 yılında Topolino 500 adından küçük ekonomik bir araba üretmişti. Savaştan sonra bu arabayı geliştirmesi istendi. Başmühendis ve ekibinin sıkı çalışması sonucu ortaya çıkan bu tasarım Cenevre Araba Fuarı’nda ödül aldı.

Arkaya monte edilmiş 633 cc ve 16 kw’lık su soğutmalı dört silindirli, arkadan çekişli bir motora sahip olan bu arabanın toplam ağırlığı 585 kg idi. 100 km/h ulaşan araç küçük gövdesiyle büyük talep görmeye başlamıştı.

1955’te üretilen ilk Fiço 23 beygir gücüne sahipti. 1985’te üretilen son aracın kapasitesi ise 27 beygir gücü idi. Bu sürede daha güçlü araçlar üretilse de Fiço popülaritesini hiç kaybetmedi ve devamlı alıcısı oldu. 1985’te Toksan Ticaret vasıtasıyla Türkiye’ye ihraç edildi.

Fiat markası ile iş birliği kapsamında üretilen Zastava 600,750 ve 850, dünya çapında yaklaşık olarak 5 milyon adet üretildi. Bunların 923.487 adeti Yugoslavya’da üretilirken, İtalya’da 2.695.197, İspanya’da 814.926, Arjantin’de 304.016, Almanya’da 172.000 ve Şili’de 12.000 araç üretildi. Zastava 600 olarak üretilmeye başlayan “Fiço” süreç içerisinde hem tasarım hem de motor gücü olarak gelişti. Zamanla Fiço’lar Zastava 750, 1980’lerin başında ise Zastava 850 üretildi.

Günümüzde Zastava Fiço’lar ancak nostaljik araba fuarlarında görülebiliyor. Bu fuarlar her ne kadar pahalı bir hobiye dönüşmüş olsa da Fiço’yu orada görmek, incelemek, mütevazi bir hayat tarzının kitlelerce nasıl benimsendiğini algılama konusunda bazı ipuçları sunuyor. Tanık olmak isteyenler Prizren’de her sene düzenlenen Old Timer Fest nostaljik araba fuarını ziyaret edebilir, Fiço’yu inceleyebilirler.