Engelliler için erişilemeyen yüksek kaldırımlar, kaldırımlara park edilmiş arabalar, asansör eksikliği, standartsız inşa edilen rampalar, istihdam, kamu kurumlarına ve özellikle sağlık kurumlarına erişim eksikliği ve tuvalet eksikliği, engellilerin karşılaştığı başlıca sorunlar arasında. Öte yandan şehirde engelliler için inşa edilen rampalar çoğunlukla standartsız. Genel olarak, doğrudan kendileri tarafından kullanılacak olan rampaların inşası sırasında belediye yetkilileri tarafından engelliler topluluğuna danışılmamakta. Bu durum, kamu kurumlarının engelli topluluğun ihtiyaçlarına yönelik ihmalini göstermekte.
Prizren’deki engellilerin hakları için çalışmaları olan aktivist Agron Kude ile engellilerin karşılaştığı sorunlar, yıllar içinde yapılan iyileştirmeler ve siyasi düzeyde yapılması gereken acil müdahaleler hakkında konuştuk.
Şehirde karşılaştığınız temel sorunlar nelerdir?
Çoğu durumda, engelliler için uygun altyapının olmaması nedeniyle şehirde ayrımcılığa uğramış hissediyorum. Belediyenin birçok binasına ulaşım yok, aynı zamanda yola da. Şehrin ana bölümünde engelliler için erişim var, ancak erişimin olduğu yerlerde bile yasadışı park yerlerinden kaynaklanan sorunlar var. Ancak özellikle tekerlekli sandalye kullananlar için Prizren’deki yol altyapısının Kosova’daki diğer şehirlere göre daha iyi olduğunu vurgulamak gerektiğini düşünüyorum. Bu nedenle, engelliler, özellikle tekerlekli sandalye kullananlar için erişim ihtiyacı var olmaya devam etmekte.
Diğer sorun, çoğu durumda dolu olan engelliler için ayrılmış araba park yerleridir. Bu, tam erişime ulaşmanın başka bir engelidir. Prizren’de engelliler için ayrılmış park yerleriyle ilgili bir paradoks da var; Prizren’deki Beyaz Ev’in önünde engelliler için bir park yeri ayrılmış ve önceki yönetim de bu park yerini elektrikli arabaları şarj etmek için tahsis etmişti…
Engelliler yasasının uygulanmasında birçok sorun var. Örneğin, inşa edilen her yeni tesis veya konut engelliler için erişim sağlamalıdır, ancak gerçekte bu olmaz. Eski apartmanların yeni yapılanlardan çok daha uygun olduğunu söyleyebilirim.
Yeni dairelerin asansörleri bile küçük ve bu insanlar için gerekli standartları karşılamıyor, öte yandan asansöre giriş sağlayan herhangi bir altyapı erişimi yok. Örneğin, bir tekerlekli sandalye kullanıcısı asansöre beş ila altı derece arasında taşınmalıdır – bir kenara atılan bu durum da onları başkalarına bağımlı hale getirir.
Yasalar olduğunu duyuyoruz ama uygulanmıyor. Engelli yasalarının uygulanmaması sorununun nerede olduğunu düşünüyorsunuz?
Her şeyden önce, çıkar gruplarından daha fazla baskı olması gerektiğini düşünüyorum. Engelliler için Prizren’deki bu birkaç olumlu değişikliğin bile aktivistlerin ve sivil toplumun girişimleriyle gerçekleştiğini belirtmek gerekir, burada Drita Vukshinaj, Antigona Shestan, Ec Ma Ndryshe’den bahsedebilirim… Ama daha büyük değişiklikler için merkezi veya yerel düzeyde, yani karar alıcıların daha fazla enerji harcamasına ihtiyacımız var.
Prizren’deki engelli topluluğu için herhangi bir olumlu değişiklik yapıldı mı? Ve neler var?
Şehirdeki engellilerin yaşamlarını iyileştirmek için bazı olumlu adımlar atılmıştır. Beyaz Saray’ın arkasına yapılan otoparkta engelliler için işaretler var. Ancak sorun bu işaretlere başkaları tarafından nekadar saygı duyulduğu.
Diğer bir olumlu adım ise, şehir genelinde engelliler için rampaların inşa edilmesi. Ancak burada, rampaların tekerlekli sandalye kullanıcıları için uygun yapılmadığını belirtmek gerek. Tekerlekli sandalye kullanıcıları, erişim eksikliği nedeniyle kentte en marjinalleştirilmiş kişilerdir. Çoğu durumda, engelliler için oluşturulmuş rampalar tehlikeli oldukları için kullanılamaz.
İstihdam kısmında duralım. Antigona Shestan ile yaptığımız bir konuşmada, hem kamu hem de özel sektörde engellilerin istihdamının büyük bir sorun olmaya devam ettiğini vurguladı. Engellilerin istihdamına ilişkin bir yasa olmasına rağmen, kamu ve özel sektör yasayı uygulamamaktadır. Ayrıca, çoğu işyeri, engellilerin istihdamı için temel koşulları karşılamamakta olduğu. Bununla birlikte, istihdam edildiğinde ve gerekli çalışma koşulları sağlandığında bile, şehir ve tesisler engelliler için erişilemediğinden, işyerine eşlik etmesi için bir aile üyesinin görevlendirilmesinin gerektiğine değinmiştik. Engellilerin istihdamını nasıl değerlendiriyorsunuz?
İstihdam, en önemli sorun olmaya devam etmektedir. Engellilerin istihdamına ilişkin yasaya sadece özel sektör tarafından değil, belediye tarafından da saygı duyulmakta. 50 artı 1 olan kritere uyulmuyor, 50 çalışan için bir engelli istihdam edilmelidir. Bence sorun irade ve farkındalık eksikliği. Ancak başka bir sorun daha var, bu kategoriye her zaman duygusal bakılıyor ve bu kabul edilemez. Engelli istihdamı yasal bir zorunluluktur.
Bu kategorideki istihdam için belediyenin kendisinin özel sektörden kanuna saygı göstermesini istemesi beklenirken, kendisinin kanuna uymadığını görüyoruz.
Engellilerin istihdamı için yerel yönetim tarafından ekim ayı boyunca yapılan tanıtım bile tamamen kozmetik. Bu ay boyunca, bazı engelliler belediyede birkaç saat çalışmakta, genellikle kendilerine herhangi bir sorumluluk verilmemekte ve ay sonunda maaşları ödenmekte. Bu yaklaşım sorunlu, çünkü bizim iş piyasasına entegre olmamız gerekiyor, duygusal muamelere değil.
Örneğin, mevcut yönetim bu yılı engellilerin yılı ilan etti, ancak diğer yandan engellilerin yaşamlarını iyileştirmek için herhangi bir somut adım atmadı.
Son olarak, siyasi düzeyden daha acil olarak ele alınması gereken politikalara veya konulara odaklanalım?
Siyasi düzeyde yapılması gereken temel müdahale, engelliler için tüm kamusal alanlara erişimdir. Erişim olmadığında istihdam olanağı da yoktur, bu nedenle diğer tüm koşullar erişime bağlıdır. İkincisi, engellilerin istihdamına ilişkin yasanın uygulanmasıdır ve burada kamu kurumları yasanın uygulanmasını izleyerek önemli bir rol oynamalıdır. Son olarak, örneğin apartman veya bina inşaatı için izin verildiğinde, bu kişilerin erişiminin olduğundan emin olmak için engellilerin koşullarını karşılamak için daha sıkı bir denetim gerekli.
Röportaj: Adelina Hasani
© PRIZMA MEDIUM
“Bu yazı, İsviçre Kalkınma ve İşbirliği Ajansı (SDC), İsveç ve Lüksemburg Büyük Dükalığı Hükümeti tarafından ortaklaşa finanse edilen Kosova Sivil Toplum Vakfı (KCSF) programı ‘EJA Kosova’ tarafından desteklenmektedir.”
