Dünya şu anda gelmiş geçmiş en ağır kuş gribi salgınını yaşıyor. Kuş gribi virüsünün oldukça bulaşıcı bir türü olan H5N1, yüz binlerce yabani kuşun ve milyonlarca kümes hayvanının ölümüne yol açtı ve açmaya devam ediyor.
Peki, kuş gribi nedir?
Kuş gribi, neredeyse yüz yıldır aramızda olan, yabani kuşlarda ve kümes hayvanlarında görülen bir hastalık. İlk olarak 1996 yılında Çin’de tespit edilen ve bugüne kadar dönem dönem yeniden ortaya çıkan H5N1, virüsün günümüzde en yaygın şekilde görülen türü. Genellikle kuş gribi vakaları sonbahar ve kış aylarında yoğunluk gösterir, ancak bu yıl gördüğümüz tablo geçen yıllara kıyasla kuş gribi sezonunun çok daha uzun sürdüğünü ve virüsün yaz aylarında da dolaştığını gösterdi. Özellikle daha sıcak aylarda büyük koloniler halinde gezip üreyen kuşlar, virüsün yayılması için ideal koşulları sağlıyorlar.
Salgın ilk olarak Ekim 2022’de İspanya’nın kuzeybatısındaki Galiçya’daki bir çiftlikte birkaç ölü vizonun bulunmasıyla başladı. Veterinerler önce bu durumun koronavirüsten kaynaklanabileceğini düşündüler. Ancak yapılan testler, çiftlikteki hayvanların son derece patojenik kuş gribi virüsü H5N1 ile enfekte olduğunu gösterdi. Virüsün yayılmasını durdurmak için çiftlikte 50.000’den fazla vizon öldürüldü.
Virüs, enfekte kuşların dışkıları veya leşleri ile doğrudan temas yoluyla, kuşlardan diğer türlere de yayılmaya başladı. Virüsün su samuru, deniz aslanları, rakun, tilki ve fok gibi bir sürü memeli hayvanlara sıçraması endişe verici.
Ancak vizon salgını, memelilerin hastalığı enfekte bir kuşla doğrudan temas yoluyla değil de birbirlerine bulaştırdıkları nadir bir durum gibi görünüyor. Sorunun bir kısmı, vizon çiftliklerinde hayvanların yoğun bir şekilde yetiştirilmesi. Kapalı alanlarda yüksek sayılarda tutuldukları için enfeksiyon, oldukça duyarlı memelilerde hızla yayılıyor. Vizonlardan elde edilen virüsün araştırılması ile birçok mutasyon tespit edildi ve bu mutasyonlardan birinin de “virüsün memelilerde daha iyi çoğalmasına” izin verdiğini gördük.
Aslında yabani kuşlar uzun süredir grip virüslerine ev sahipliği yapıyor olmasına rağmen, bu virüsler çok bulaşıcı veya zararlı değildi. Ancak, yabani kuşlar için zararsız olan bu virüslerin binlerce hayvanın sıkıca tıkıştırıldığı fabrika kümes hayvanı çiftliklerine yayıldığında, hastalık hızla yayılmakta ve virus kolayca mutasyona uğrayabilmektedir. Bu mutasyon uğramış virüsler daha sonra kümes hayvanlarından yabani hayvanlara bulaşıp, onların uzun göçleri sırasında çok uzak mesafelere taşınıp farklı türleri de enfekte edebiliyor.
Peki bu yıl yaşanan kuş gribi salgını niye farklı ve daha çok endişe verici?
Bu yıl kuş gribi salgını yüzünden her zamankinden daha fazla yabani kuş öldü. Bir sürü deniz kuşu türü bu salgından etkilendi. ABD ve Avrupa’da ölen kuş sayısı 160 milyonun üzerinde ve mevcut kuş gribi dalgası, şimdiye kadar yaşanan en kötüsü. Olağanüstü bir şekilde yayılan, benzeri görülmemiş bir vahşi yaşam hastalığı salgını yaşıyoruz. Çin gibi bazı ülkeler salgınla mücadele etmek için kümes hayvanlarını aşılamaya başladı. Ancak bu durum çok katı ihracat kontrollerinin de uygulanması demek oluyor. Fransa ve Hollanda’da kümes hayvanlarını aşılamanın ticari sakıncalarına rağmen, kuş gribi salgınını kontrol altına almak için aşı denemelerine başladı.
Kuş gribi insanlar için tehlikeli mi?
Kuş gribi uzunca bir süredir hayatımızda ancak yaklaşık bir asırdır sadece kümeslerde tutulan hayvanları etkiliyor. İnsanları enfekte eden bazı H5N1 vakaları olsa da, Dünya Sağlık Örgütü şu ana kadar insandan insana bulaştığına dair bir kanıt olmadığını ve kuş gribinin insanlara bulaşma riskinin düşük olduğunu belirtti. İnsanlarda ölüm oranının yüzde 50 civarında olduğu tahmin ediliyor, ancak bu ülkeye ve gözlemlenen virüsün suşuna (alt türüne) göre değişiklik gösteriyor.
Şubat ayında Kamboçya’dan gelen veriler, durumun endişe verici olduğunu gösteriyor. 16 Şubat’ta Kamboçya’da 11 yaşında ki bir kız, H5N1 virüsü ile enfekte olmasından sonra öldü. Babası da semptom göstermemesine rağmen, testi pozitif çıktı.
Bu gibi veriler, küresel kuş popülasyonlarını kasıp kavuran H5N1 virüsünün, Covid-19’dan sonra dünya için mevcut en büyük pandemik tehdidi oluşturabileceğini düşündürüyor. Virüsün evrimi devam ettikçe ve hayvandan hayvana geçtikçe insanlar arasında daha hızlı yayılacak şekilde bir gün evrimleşebilir. Bu yüzden, DSÖ ve benzeri kuruluşlar her yıl kuş gribi vakalarını yakından takip ederler.
✎Şeyma Celina Suroy
